Helenismo: A Expansión da Cultura Grega

O termo helenismo provén de hellenizen, que significa falar ou actuar como grego. Foi a lingua portadora das ideas e os modos civilizadores de Grecia. Alexandre Magno conseguiu a fusión do grego e o bárbaro, a cultura grega expandiuse por todo o mundo e a lingua grega internacional (koiné) converteuse na lingua que permitiu a comunicación universal.

Coa morte de Alexandre Magno, os gregos intentan sublevarse contra os macedonios, pero foron derrotados, e rematou a democracia. A raíz disto, xorden novas monarquías. Ante esta situación, a filosofía oriéntase cara á ética para dar sentido á existencia diaria e céntrase na busca da felicidade individual.

As Escolas Filosóficas Helenísticas

Tres grandes escolas destacaron neste período:

• Epicureísmo: Afirma que o pracer e a dor son os sentimentos básicos da vida do ser humano. A base da felicidade é o pracer, e o auténtico sabio será o que saiba elixir o pracer que conduza á felicidade. As principais fontes de dor serán as paixóns que nos dominan e o temor. A filosofía terá que ser a menciña para liberarnos das paixóns e temores.
• Estoicismo: É a corrente máis significativa do Imperio Romano, e influirá nos primeiros pensadores cristiáns. A ética dos estoicos é unha teoría do uso práctico da razón para establecer harmonía entre a natureza e o home. A norma da moralidade é vivir conforme á natureza e o sabio é indiferente a toda emoción e actúa seguindo a razón; é o único que vive libremente.

Cristianismo e Filosofía

A filosofía e o cristianismo entrarán en contacto debido á necesidade dos primeiros cristiáns de defender as súas crenzas e principios, á necesidade de profundizar no coñecemento da fe e de elaborar unha teoloxía e polos condicionamentos históricos. Froito destas tensións entre Cristo e a Filosofía, será o debate entre fe e razón, un tema dominante na filosofía medieval. Os autores cristiáns desta época son coñecidos como «pais apoloxistas» e adoptaron posturas moi diferentes fronte á filosofía. Todos afirmaban a superioridade sobre a filosofía, pero algúns eran favorables e outros contradicíana, e considerábana perigosa e mentira. Os partidarios dela consideraban que na cultura grecorromana había verdade, pero mesturada con erros, os cales deberían ser corrixidos e integrados na verdade plena. A dialéctica entre cristianismo e filosofía foise suavizando ata que a filosofía se converteu no instrumento para definir o dogma cristiano, pero seguirá sendo unha preocupación constante.

Ideas Fronte ao Mundo Grego: A Cosmovisión Cristiá

O cristianismo introduciu novas doutrinas orixinais acerca de Deus, a historia, o ser humano e a verdade.

• Respecto a Deus: Aporta unha concepción monoteísta radical, un Deus creador e o único ser necesario que crea un mundo continxente da nada; fronte ao monoteísmo filosófico e a un Deus motor inmóbil e egoísta.
• A historia: Terá un carácter lineal e non circular. Todo comezou cando Deus quixo e rematará cando Deus queira.
• Respecto ao ser humano: Os cristiáns consideran que fomos creados a imaxe e semellanza de Deus, aparece un novo concepto de igualdade entre os humanos. Defenden que a alma é inmortal pero non eterna; que o corpo resucitará despois da morte. A vida humana ten carácter pecaminoso, e o pecado non é froito da ignorancia, senón pola natureza humana corrompida polo pecado orixinal e só Cristo pode salvarnos a través do sacrificio.
• Respecto á verdade: Para os cristiáns as súas doutrinas reflicten a verdade absoluta xa que proveñen de Deus, para os gregos só hai a verdade intrínseca ou a demostración racional, utilizando a razón.

Escolástica e Universidade: A Razón ao Servizo da Fe

A escolástica (filosofía e teoloxía ligada ás escolas e ás universidades) xurdiu como teoloxía coa intención de interpretar a doutrina cristiá e aportar argumentos racionais que servisen de apoio racional á fe. Nun segundo momento os elementos racionais de dita especulación deron paso a unha reflexión filosófica que debía mostrarse coincidente cos dogmas do cristianismo.

Os Grandes Problemas da Escolástica

Os grandes problemas que tratou a escolástica foron:

• Conciliación entre razón e fe.
• Demostración racional da existencia de Deus e a inmortalidade da alma.
• Posibilidade de coñecer a esencia infinita de Deus.
• Debate sobre os universais.
• Problema da creación «da nada» e da continxencia dos seres creados fronte ao carácter necesario do ente divino.

Períodos da Escolástica

O pensamento escolástico medieval pode dividirse en tres períodos:

• Alta Escolástica: Iníciase con Santo Anselmo.
• Escolástica media: Período de maior expansión no que nacen as universidades.
• Baixa escolástica: Período de crise e decadencia onde se reaviva a polémica das universidades dende a perspectiva nominalista.

O Nacemento da Universidade

As universidades nacen cando alumnos e profesores se reúnen para a defensa dos seus intereses cooperativos, están integradas por: facultade de Arte, Medicina, Dereito e Teoloxía. Estas universidades dan un potente impulso á filosofía e contribuirán sobre todo a de Arte e convértese na abandeirada das novas ideas de tipo Aristotélico. A de Teoloxía era a máis importante e a de Arte estaba subordinada. A ensinanza universitaria xiraba en torno á lectura de autores recoñecidos, e a partir de aí, desenvólvese unha disputa en torno a un problema. O problema segue un esquema fixo: tese proposta + razóns a favor + razóns en contra + posibles solucións + solución final.

Averroísmo: A Dobre Verdade e a Autonomía da Razón

A aparición e expansión do Islam foi un factor esencial na historia da Idade Media. Nun principio os autores islámicos adoptaron un aristotelismo moi platonizado. O máximo representante foi Avicena. Máis tarde, o filósofo cordobés Averroes comentou as obras de Aristóteles e ofrecéunolo moi puro, isto implicaba unha filosofía conflictiva coa fe relixiosa.

Teses da Filosofía de Averroes

Algunhas das teses da filosofía de Averroes son:

• Eternidade do mundo.
• Negación da providencia divina sobre os individuos.
• Negación da inmortalidade da alma.
• Unidade do intelecto humano.
• Concepción da relixión, a teoloxía e a filosofía como tres niveis sucesivos e xerarquizados de acceso a unha verdade única.

O Averroísmo Latino

Creouse o Averroísmo Latino debido á chegada de obras de Aristóteles con comentarios de Averroes. Este averroísmo defendía a eternidade do mundo e a mortalidade da alma, a cal está presente en tódolos homes pero de forma colectiva. Estas teses eran contrarias á doutrina católica, por iso defendían a doutrina da dobre verdade, a verdade teolóxica ou de fe, e a filosofía racional. Por exemplo: afirmar que a alma é inmortal e o mundo creado, é unha verdade de acordo coa fe, e a afirmación oposta é unha verdade de acordo coa razón. Esta tese foi un intento de demostrar a autonomía da filosofía fronte á fe, pero non tivo éxito. A asimilación da filosofía aristotélica foi levada a cabo por Santo Tomé que se separou dos averroístas nos puntos que contradicían a doutrina cristiana, e el estaba convencido da compatibilidade do aristotelismo coa fe cristiana.