Vocabulario de Locke

Absolutismo: Régimen político en el que una sola persona reúne todos los poderes.

Complejas: Ideas que elaboramos nosotros mismos mediante combinación, asociación o yuxtaposición de otras.

Contrato social: Una de las expresiones que se refieren al acuerdo por el que un grupo de personas funda una sociedad civil políticamente organizada.

Ejecutivo: Uno de los tres poderes reconocidos en las constituciones democráticas occidentales, encargado de llevar a efecto las leyes promulgadas por el legislativo.

Escepticismo: Doctrina filosófica que considera que la verdad es inalcanzable y que la única postura válida respecto de cualquier cuestión es la duda, porque siempre existe la posibilidad de que nuestras opiniones sean equivocadas.

Estado civil: Es el Estado políticamente organizado. Se opone al estado de naturaleza.

Estado de naturaleza: Con esta expresión, que consta de tres palabras, llamaba Hobbes a la situación en la que supuestamente se encontraban los hombres antes de la constitución de una sociedad civil.

Federal: Uno de los tres poderes establecidos por Locke, que se encargaba de las relaciones de un Estado con otros.

Filmer: Defensor del patriarcalismo, al que se opone Locke en uno de sus tratados sobre el gobierno civil.

Intuición: Contacto directo con el objeto de conocimiento que, en el caso de la filosofía empirista, se realiza por medio de la experiencia directa.

Legislativo: Uno de los tres poderes reconocidos en las constituciones democráticas occidentales, encargado de elaborar y aprobar las leyes.

Liberalismo: Régimen político surgido de la Revolución francesa que defiende la libertad individual, la igualdad de derechos, la división de poderes y la reducción del Estado.

Pacto social: Una de las expresiones que se refieren al acuerdo por el que un grupo de personas funda una sociedad civil políticamente organizada.

Patriarcalismo: Teoría política que defendía el absolutismo de origen divino fundamentándolo además en el derecho hereditario.

Reflexión: Proceso por el que captamos información de nuestro interior. Así llama Locke a las ideas que tienen origen interno.

Sensación: Proceso por el que captamos información procedente de nuestro exterior. Así llama Locke a las ideas que tienen origen externo.

Simples: Así llama Locke a las ideas que tienen su origen en la experiencia, interna o externa.

Tabula rasa: Expresión latina con la que la filosofía empirista se refiere a noción de la razón que no contiene nada innato. Vacía de contenido.

Vocabulario de Hume

A priori: Conocimiento independiente de la experiencia. Hume rechaza esta idea, negando la existencia de contenidos a priori o ideas innatas.

Principios de asociación: Reglas mediante las cuales las ideas se conectan en la mente, formando conjuntos que guían el pensamiento, son tres: semejanza, contigüidad y causalidad.

Asociacionismo: Teoría que explica la vida psíquica a partir de las leyes de asociación de ideas, considerando la semejanza, contigüidad y causalidad como determinantes clave.

Causa-efecto: Es la relación entre eventos donde uno parece producir al otro. Para Hume, esta relación no implica una conexión necesaria, sino que se basa en el hábito o costumbre que surge de la observación repetida de su sucesión.

Causalidad: Conexión aparente entre dos eventos basada en la costumbre y la conjunción constante. Según Hume, no existe una conexión necesaria en la realidad, sino una expectativa generada por la mente.

Conexión necesaria: Relación percibida como inevitable entre dos eventos, pero que, para Hume, es solo un efecto del hábito y no tiene fundamento real.

Conocimiento: Para Hume, hay tres niveles: (1) Demostrativo (cierto y propio de las matemáticas), (2) Causal (basado en pruebas) y (3) Probable (incierto y vinculado a la experiencia). La idea de conexión necesaria no existe en el conocimiento empírico.

Contigüidad: Principio de asociación que relaciona ideas por su proximidad temporal o espacial.

Cuestiones de hecho: Proposiciones relacionadas con la experiencia diaria. Su verdad es probable y se determina a posteriori, basándose en los principios de contigüidad y causalidad.

Escepticismo: Postura filosófica que cuestiona la posibilidad de conocer la verdad última de la realidad. Hume revitaliza el escepticismo al dudar de conceptos no fundamentados en la razón o la experiencia, incluso poniendo en duda la evidencia sensible y la identidad personal.

Existencia: Para Hume, no podemos demostrar la existencia real del yo o del mundo externo; solo es una creencia basada en impresiones.

Experiencia: Base y límite del conocimiento, compuesto por percepciones habituales y sensaciones derivadas de la costumbre.

Fenomenismo: Doctrina que sostiene que solo percibimos nuestras sensaciones, sin alcanzar la realidad externa.

Idea: Representación interna derivada de impresiones, menos vivaz y más débil; puede ser simple (copia de una impresión) o compleja (combinación de ideas simples).

Relaciones de ideas: Conexiones lógicas y necesarias entre ideas, propias del ámbito lógico-matemático (como geometría y álgebra). Se basan en el principio de no contradicción y no refieren a la realidad, sino a cómo las ideas se vinculan entre sí. Son verdades analíticas, universales y a priori.

Semejanza: Principio de asociación que conecta ideas similares. Existe semejanza entre impresiones e ideas (principio de copia), pero la identidad es una ficción creada por la mente.

La sustancia: Para Hume, no existe como entidad independiente; es una colección de ideas unidas por la imaginación. La idea de sustancia no tiene una impresión originaria y es un artificio de la mente.

Virtud: Acción o cualidad mental que provoca un sentimiento agradable de aprobación en los demás. Su opuesto es el vicio, que genera desaprobación.

Pregunta Teórica: Locke y el Estado de Naturaleza

Segundo Locke, o «estado de natureza» non é un estado de guerra, como defendía Hobbes, senón un estado de paz no que os seres humanos, por natureza, son sociables, libres e iguais. A razón natural ensina que todos teñen o dereito á vida, á liberdade e á propiedade, e que ninguén debe prexudicar a outro nestes aspectos. Aínda que o estado de natureza non implica unha guerra constante, a razón ensina aos homes que os seus dereitos naturais poden ser mellor protexidos mediante a creación dunha sociedade civil a través dun contrato social, no que os individuos renuncian a ser xuíces dos seus propios dereitos e se someten á autoridade estatal. Con todo, esta sumisión non implica que renuncien aos seus dereitos, como suxería Hobbes, xa que a finalidade do contrato social é asegurar a protección deses dereitos fundamentais.

No Estado resultante deste pacto social, divídense dous poderes: o lexislativo e o executivo. O poder lexislativo ten supremacía e debe representar a vontade do pobo. Este poder debe ser exercido polo pobo, xa sexa directamente ou mediante representantes elixidos, aínda que na práctica recoñécense certos dereitos de participación política só aos varóns e propietarios. O poder executivo, por outro lado, só ten a función de executar as leis promulgadas polo poder lexislativo. Locke rexeita a idea dun único poder soberano que lexisle e execute a lei, e defende que o poder supremo reside no pobo, que ten dereito a resistir e destituír aos poderes executivos e lexislativos se estes violan os dereitos fundamentais dos cidadáns.

En canto á relixión, Locke concibe o Estado como un ente laico, que debe garantir a liberdade relixiosa e evitar que ningunha igrexa ou entidade relixiosa se converta nun poder que cause discordias civís. Na súa «Epístola sobre a tolerancia» de 1689, Locke defendeu a tolerancia relixiosa, excluíndo desta liberdade só aos que non respectaran a liberdade dos demais, como os intolerantes, os católicos e os musulmáns, a quen vía como unha ameaza pola súa lealdade a un poder estranxeiro (o Papa ou o Califa) e aos ateos, a quen consideraba incapaces de ser confiables debido ao seu rexeitamento de Deus.

Deste xeito, Locke establece o principio do Estado laico e da liberdade relixiosa, buscando un equilibrio entre a liberdade individual e o orde social. A súa teoría tivo unha gran influencia no pensamento do século XVIII, especialmente en Inglaterra, que se converteu nun referente para a liberdade e a razón, defendida por Locke como base para o progreso e a organización da vida humana.

Pregunta Teórica: Empirismo de Hume vs. Racionalismo Cartesiano

A tese central do racionalismo cartesiano sostén que a razón posúe ideas innatas, e que, a partir delas, podemos deducir todo o coñecemento fundamental sen necesitar experiencia. En contraposición, o empirismo nega a existencia de ideas innatas e afirma que todo coñecemento provén da experiencia. Segundo esta corrente, a mente humana, antes de ser impresionada pola experiencia, é como unha «páxina en branco» (tabula rasa).

O empirismo defende tres principios principais:

1. As ideas provén da experiencia a través da asociación e combinación de impresións sensoriais.
2. O coñecemento está limitado á experiencia, non podendo ir máis alá dela.
3. Só se pode ter certeza sobre aquilo do que temos experiencia directa.

David Hume, un dos principais pensadores empiristas, fai unha distinción entre dous tipos de percepcións: as impresións (máis vivas e procedentes dos sentidos) e as ideas (copias menos vívidas das impresións). En canto ao coñecemento, Hume diferencia:

1. Coñecemento de feitos (baseado en proposicións sintéticas que só se xustifican pola experiencia).
2. Coñecemento das relacións entre ideas (baseado en proposicións analíticas e necesarias, como as que corresponden á lóxica e as matemáticas).

Hume tamén aborda como temos certeza sobre os feitos. A certeza vén das impresións directas e das ideas derivadas delas. Se non hai unha impresión directa, as ideas son consideradas ficcións. Isto tamén se aplica ás nosas crenzas sobre a existencia dun mundo exterior ou sobre o futuro. Cando predicimos o que ocorrerá, baseámonos na inferencia causal, isto é, cremos que algo sucederá porque no pasado ocorreu de maneira constante. Sen embargo, Hume cuestiona se hai realmente unha «conexión necesaria» entre causa e efecto, concluíndo que só observamos sucesións constantes e que a certeza vén do hábito, non da razón.

Finalmente, Hume critica a metafísica, especialmente cando se afirma a existencia dunha realidade exterior ás nosas impresións ou a existencia do «eu» como unha substancia permanente. Segundo Hume, non temos impresións directas do «eu», só unha sucesión de impresións e ideas conectadas pola memoria, polo que a identidade persoal sería un produto da memoria e non unha substancia permanente.

A filosofía de Hume leva a un escepticismo radical, que cuestiona que poidamos xustificar a conexión entre as percepcións ou coñecer unha realidade máis aló delas. Para Hume, a realidade redúcese a esas percepcións, adoptando un enfoque fenomenista.

Introducción a Locke: Empirismo y Razón

John Locke, considerado o pai do empirismo inglés, sostivo que a experiencia é a única fonte e criterio de verdade, en oposición ao racionalismo que defendía a existencia de ideas innatas e verdades a priori. A súa filosofía buscaba determinar os límites e alcances da razón humana para garantir un coñecemento seguro. Ademais de criticar a metafísica especulativa desligada da observación, Locke interesouse en cuestións prácticas como a ética, a política e a relixión, defendendo a razón como ferramenta principal para resolver os problemas da vida social. Este enfoque racionalista e crítico deu orixe ao movemento ilustrado, unha corrente que marcou o pensamento do século XVIII, promovendo a razón fronte á tradición, a autoridade e a fe.

Ideas Fundamentales del Texto (Locke)

• O estado de natureza é un estado de liberdade (o individuo pode dispor da súa vida e bens como desexe), non de libertinaxe (xa que está sometido a certas restricións).
• Cales son esas restricións? O estado de natureza está rexido por unha lei, a lei da natureza (que pode ser coñecida pola razón e que afecta a todo home), que, ao recoñecer que todos os individuos son iguais e independentes, restringe a liberdade do individuo e impónlle unha serie mínima de deberes: non danar a vida, saúde, liberdade e posesións doutra persoa.
• A razón da igualdade dos homes (do seu dereito igual á vida, liberdade e felicidade) e do seu dereito a que dita igualdade sexa respectada radica en que todos son fillos de Deus e iguais ante El. Só Deus pode arrogarse o dereito a determinar cando un home debe morrer e cal debe ser a súa sorte na Terra, nunca un semellante.
• Deus creounos a todos os homes cunha natureza común, sen que existan relacións xerárquicas de subordinación que xustifiquen que uns poidan utilizar aos outros como lles praceza.
• Finalmente, a lei natural, que é obra de Deus, obriga a todo home a preservarse a si mesmo e a axudar a preservar ao resto da humanidade, nunca causando dano a outra persoa na súa vida, integridade física, liberdade ou bens (salvo cando sexa necesario facer xustiza, no que caso está xustificado inflixir dano ao ofensor).

Ideales Fundamentales del Texto (Locke)

• Unha comunidade de homes constitúese como sociedade política (baixo a soberanía dun goberno supremo ou corpo político) cando os individuos renuncian á súa liberdade natural en favor do poder público.
• Todo membro dunha comunidade política (sociedade civil) estará sometido á nova lei promulgada polo goberno, que busca o ben común, deixando de lado a lei da natureza. Deste xeito, o individuo pasa de estar no «estado de natureza» a formar parte dunha República.
• Toda República debe ter un poder máximo con autoridade para xulgar controversias legais entre os membros e impoñer sancións para reparar danos. Se non hai un poder institucionalizado, sería unha asociación humana prepolítica, onde aínda non se abandonou o estado de natureza.
• A monarquía absoluta non pode ser un goberno dunha verdadeira comunidade política, pois concentra o poder en mans dun só individuo, sen deixar aos membros apelar á autoridade.
• O fin dunha República é resolver o problema do estado de natureza, onde cada persoa é o seu propio xuíz, dificultando a resolución pacífica de conflitos.
• Un monarca absoluto e os súbditos baixo o seu dominio non saen do estado de natureza, xa que non poden apelar a unha autoridade externa. A xustiza no absolutismo é unha graza real, non unha obrigación. Para Locke, o único poder político lexítimo é o que fai as leis e tamén se somete a elas, pois o poder político é o goberno das leis e non dos homes.

Conclusión: A súa teoría política lévase a cabo en todas as democracias actuais.

Introducción a Hume: Empirismo y Conocimiento

David Hume foi unha das figuras principais do empirismo británico, unha corrente filosófica que, inspirada por John Locke, busca establecer os límites e capacidades da razón humana para garantir un coñecemento baseado na experiencia. A diferenza do racionalismo cartesiano, que defendía ideas innatas e verdades a priori, o empirismo sostén que a experiencia é a única fonte válida de coñecemento. Hume tamén criticou a metafísica especulativa e abordou cuestións prácticas como a ética, a política e a relixión, utilizando a razón para esclarecer estas áreas. Este enfoque racionalista e crítico foi clave para o nacemento do movemento ilustrado, que se expandiu en Europa no século XVIII e influíu profundamente nas ideas sobre a liberdade, a ciencia e a sociedade.

Investigación sobre el Conocimiento Humano (Hume)

1. Todas as nosas afirmacións sobre feitos que non percibimos directamente a través dos nosos sentidos baséanse nunha inferencia causal.
2. A relación causa-efecto establece unha conexión (necesaria) entre dous feitos, o feito presente e outro feito que se conecta con el e polo tanto se pode inferir del (en algúns casos, o feito experimentado será a causa e o inferido o efecto; en outros casos ocorrerá o contrario: o feito percibido directamente será o efecto e deduciremos a súa causa).
3. O fundamento da verdade das nosas afirmacións sobre feitos non presentes (que non experimentamos directamente) baséase na validez do principio da relación causa-efecto.
4. O coñecemento da relación causa-efecto non se alcanza a través de ningún razoamento a priori. A intelixencia humana non obtén a idea de causa e a idea de efecto (isto é, da relación causa-efecto) a través dun proceso de reflexión puramente mental, senón que polo contrario a infire da experiencia: despois de percibir repetidamente que certos fenómenos se dan sempre xuntos, deduce a existencia dunha conexión necesaria entre eles, isto é, a idea da relación causa-efecto.

Tratado de la Naturaleza Humana (Hume)

Hume pregunta de onde provén a idea de substancia: se dunha impresión sensorial ou dunha reflexión interna.

1. Demostra que non pode vir de sensacións, xa que non é unha cualidade perceptible, nin de reflexións, xa que estas son emocións.
2. Conclúe que a idea de substancia non é máis que un nome que agrupa cualidades particulares, creadas pola imaxinación.
3. A diferenza entre substancia e modo é que os modos refírense a cualidades que non existen por si mesmas, mentres que a substancia contén esas cualidades.
4. Así, cando descubrimos novas propiedades, atribuímolas á substancia correspondente, como se sempre fixesen parte dela.
5. A idea de substancia serve para unir cualidades e propiedades, tanto as coñecidas como as que poderían aparecer no futuro.