• Contexto histórico

  Fronte ao racionalismo continental, nas illas británicas aparece un movemento contrario que é o **empirismo** (o que perciben os nosos sentidos). Nega as ideas innatas que apoiaba o racionalismo e nega que se poida descubrir a verdade á marxe da experiencia ou *a priori* (en contra da idea que fai Descartes da idea de Deus).
  Sen experiencia non hai coñecemento, é imposible aínda que o coñecemento despois sexa a través da razón. Son correntes contrarias pero o empirismo non é contrario á razón (só di que o coñecemento comeza na experiencia, antes non hai nada). Para os empiristas, todas as ideas son feitas pola mente humana. O racionalismo e o empirismo non explican por si sós o proceso de entendemento. Kant, por iso, pilla cousas de ambos.
  Outra das grandes diferenzas entre empirismo e racionalismo é que o empirismo critica duramente á metafísica. Para o racionalista quedaban termos na metafísica que eran aceptables. Os empiristas, sen embargo, din que os termos da metafísica non definen ningún aspecto da realidade, non teñen referencia real no mundo. Os empiristas din que non hai unha impresión sensible do que é a substancia (non se percibe polos sentidos). Os nosos sentidos ven formas, colores, magnitudes…e eso non é unha substancia. É dicir, só percibimos cualidades.

• Biografía

  Filósofo inglés (1632-1704). Militou no Partido Liberal e a súa oposición ao absolutismo dos Estuardo obrigouno a exiliarse en Francia e nos Países Baixos. Regresou a Inglaterra en 1689 ao producirse o triunfo de Guillerme de Orange. Construíu unha moral caracterizada pola súa tolerancia e desenvolveu unhas ideas políticas que tiñan como centro o individuo, outorgando ao Estado unicamente a función de servilo e velar polo seu benestar. O seu pensamento político sentou as bases do **liberalismo moderno**.
  Entre as súas obras máis relevantes encóntranse: *Ensaio sobre o entendemento humano* (1690), *Tratados sobre o goberno civil* (1690). É un dos grandes fundadores do empirismo moderno e un dos grandes teóricos da Ilustración e da política moderna (teoría do contrato social). Locke dicía que os tres dereitos principais eran a liberdade, a propiedade e a vida. Sobre estes dereitos constrúese o Estado moderno. Para garantilos, temos que instaurar unha política democrática.

• A análise do coñecemento

  Locke, na súa obra máis importante (*Ensaio sobre o entendemento humano*) comeza cun primeiro libro dedicado a mostrar a inexistencia de principios innatos na mente humana, tanto na orde teórica (verdades) como na práctica (leis morais). Nin sequera a idea de Deus é innata (ao contrario que Descartes). O innatismo é un mito inexistente, xa que gran parte da humanidade non ten noción desas verdades universais, é dicir, non hai ideas nin coñecementos no home que sexan previos á experiencia. Ademais, pódese dar unha explicación alternativa (que Locke presenta modestamente como conxectura apoiada na experiencia e carente de prexuízos) á orixe deses principios e, en xeral, á orixe de todo o coñecemento humano mediante a elaboración mental da experiencia inmediata ao sentido.
  Así, a hipótese da que parte Locke é que a nosa mente vén ao mundo baleira e desprovista de coñecemento, como unha *tabula rasa*. Para Locke a experiencia convértese na orixe e fundamento de todo o coñecemento, o cal estará, necesariamente, remitido á proba da experiencia para a súa confirmación. A experiencia pode ser externa e interna e infórmanos do mundo mediante as ideas que este causa directamente en nós.
  Locke concibe as ideas dun modo parecido a Descartes. Existen dous tipos de ideas:
  • As **ideas simples** son as causadas inmediatamente en nós polo mundo exterior ou polo noso propio eu. Locke, dentro destas, distingue entre as ideas de calidades primarias e as ideas de calidades secundarias, considerando a estas últimas subxectivas, é dicir, afeccións producidas en nós polas calidades primarias dos obxectos.
  • As **ideas complexas** están compostas de combinacións de ideas simples. Son ideas complexas as ideas de calidades ou modos inherentes á substancia, a idea de substancia, que non é senón unha hipótese ou suposición sobre un substrato das calidades percibidas; as ideas de relacións, entre as que destacan a relación causa-efecto, etc.

A experiencia pode ser o que percibimos polos nosos sentidos ou unha experiencia interna (reflexión sobre o material que nos deron os sentidos).

As ideas abstractas

A mente produce tamén, por abstracción das ideas simples, as ideas abstractas. Neste caso, a mente prescinde de todas as circunstancias de lugar e tempo, e de todas as determinacións particulares, asumindo só os trazos comúns e formando unha idea xeral, aplicable a unha pluralidade de individuos, pero carente dun correlato obxectivo, pois só existe o individuo singular. Locke asume así unha posición nominalista no problema dos universais: as ideas abstractas ou xerais expresan unicamente unha esencia nominal; son invencións do entendemento para referirse, como as palabras que as significan, a unha pluralidade de individuos singulares que teñen unha esencia ou substancia que nos é descoñecida porque non temos experiencia dela.
É dicir, é imposible ter unha percepción sensible de humanidade, porque non a hai (é un instrumento da nosa mente, non hai correlato obxectivo). Platón dicía que existía realmente a idea de humanidade e tamén os individuos. Os empiristas, non. Os racionalistas dicían que había ideas innatas.
Locke é antirrealista (as ideas abstractas son algo mental, non existen) e constrúe deste modo o conxunto do coñecemento humano a partir dunha hipótese empirista que se lle aparece como máis pausible e probable ca o postulado racionalista. Polo camiño quedou a metafísica como un ámbito inaccesible da realidade, e o coñecemento accesible ao home configurouse como limitado e tamén dotado duns graos de certeza maiores ou menores. O resultado é a modestia por parte do suxeito humano, a renuncia ás pretensións de coñecelo todo e a contención do entusiasmo.
Descartes tiña un grandísimo problema de como demostrar que esas ideas teñen unha correlación obxectiva fóra da nosa mente. Os empiristas non teñen ese problema porque din que as únicas ideas que temos na nosa mente son as que percibimos polos sentidos.
Os empiristas teñen que renunciar a coñecer moitas cousas. Por iso, o empirismo máis radical acaba no escepticismo (non podemos estar seguros de nada). Podemos pensar en Deus pero é absurdo pretender demostrar a súa existencia, porque nadie ten unha experiencia sensible a Deus.

A análise da realidade de Locke

Locke coincide unha vez máis con Descartes á hora de determinar que é o que coñecemos da realidade; pois ben, para Locke non coñecemos as cousas que existen no mundo real, senón as ideas das cousas que percibimos. Así, o coñecemento das cousas prodúcese por cousas reais existentes xa que os nosos órganos dos sentidos non crean por si mesmos as sensacións.
Outro problema cunha solución que tamén coincide con Descartes é como se coñece e se coñece a nosa mente. En canto aos grados de coñecemento do ser humano, Locke afirma que hai tres formas de coñecer: a intuición inmediata (o máis perfecto, non necesita demostración), a demostración (necesitamos da dedución, doutras ideas que fagan de mediadoras para probar algo) e a sensación (coñecemento a través dos sentidos). Locke pon como mellor exemplo de intuición inmediata o feito de que a nosa mente non percibe a súa propia existencia a través da sensación, senón desa intuición que non necesita de proba ninguna, de medio ningún, para ser demostrada, polo simple feito de estar pensando xa non necesita demostrar a súa existencia aínda que non tuveramos sentidos, a nosa mente seguiría sabendo que existe. A nosa mente ten a súa propia conciencia e polo tanto constrúe así a súa identidade.